Vezelteelt + toekomstbestendig

Handreiking “Telen voor de bouw”

Nederland en de provincie Overijssel hebben als doel om meer hout en natuurlijke vezels te gebruiken in bouwproducten, het zogenoemde biobased bouwen. Hout- en vezelgewassen vormen de grondstof voor biobased bouwen. Deze grondstoffen komen nu meestal uit het buitenland. De Provincie Overijssel, in samenwerking met Building Balance, heeft de ambitie om lokale teelten van vezel- en houtgewassen te promoten en zo een bijdrage te leveren aan de lokale productie van biobased grondstoffen. De overstap naar het telen van vezel- en houtgewassen kan ook bijdragen aan verschillende andere economische en maatschappelijke doelen, zoals het verbeteren van natuurkwaliteit of het aanpassen aan klimaatverandering. De handreiking “Telen voor de bouw” is het resultaat van een onderzoek naar de relatie tussen de teelt van vezel- en houtgewassen en die maatschappelijke doelstellingen. Hiermee fungeert de handreiking als gespreksmiddel en inspiratie om de teelt van vezel- en houtgewassen in Overijssel van de grond te krijgen.

Aanleiding

Het telen van vezel- en houtgewassen draagt bij aan klimaatmitigatie omdat CO2 eerst wordt opgeslagen in de plant en daarna in het bouwmateriaal. Ook maakt het de bouw sneller en lichter wat enorm veel energie bespaart. Het mes snijdt dus aan twee kanten.

Het platteland van de provincie Overijssel gaat de komende jaren steeds meer te maken krijgen met veranderingen op het gebied van het klimaat, economie en sociale binding. De provincie ziet de overstap naar het telen van biobased gewassen als een mooie kans om deze veranderingen gezamenlijk aan te pakken. Deze overstap kan namelijk bijdragen aan verschillende klimaat-, ecologische en maatschappelijke doelen.

De overstap naar het verbouwen van biobased teelten kan voor boeren best moeilijk zijn. Telen voor de bouw is een relatief nieuw concept wat nog niet op veel plekken toegepast wordt, waardoor er nog relatief weinig kennis over is. Zij hebben er baat bij dat meer boeren deze gewassen gaan verbouwen, zodat er meer kennis verzameld kan worden en het proces van begin tot eind verbeterd wordt. Om in gesprek te kunnen gaan met boeren over het maken van de overstap naar het telen van biobased gewassen heeft de provincie Overijssel H+N+S Landschapsarchitecten gevraagd mee te werken aan het creëren van de handreiking “Telen voor de bouw”.

Profiel rivierengebied

Concept

De provincie Overijssel is op te delen in zeven verschillende landschappen: essen- en oude hoevenlandschap, beekdalen, maten- en flierenlandschap, jonge heide- en broekontginningen, laagveenontginningen, hoogveenontginningen en veenkoloniaal landschap, rivierenlandschap, zeekleilandschap. Elk type landschap heeft zijn eigen kenmerken als het gaat om locatie, bodemtype, landschappelijke uitstraling en watersystemen. De verschillen in natuurlijke omstandigheden in de landschappen zorgen ervoor dat er verschillende gewassen kunnen worden geteeld. Maar ook maatschappelijke opgaven zijn landschapsspecifiek. Zo is er in het beekdallandschap noodzaak tot vernatting. Deze vernatting biedt teeltmogelijkheden voor riet of de groei van elzen wat uiteindelijk in de bouw als isolatie of vezelplaat gebruikt kan worden. De handreiking is opgedeeld in deze zeven landschappen, waarbij per landschap de maatschappelijke opgaven en de potentiële vezel- en houtgewassen met elkaar in verband zijn gebracht.

Overzicht van de verschillende landschappen in provincie Overijssel door Peter Veldt, in opdracht van provincie Overijssel

Uitwerking

De handreiking is ingedeeld in de landschappen van Overijssel. Elk landschap wordt geïntroduceerd aan de hand van een beschrijving, een kaart en een foto. Daarnaast wordt aangegeven wat de gidssoorten in dat landschap zijn. Deze gidssoorten vormen de basis voor het realiseren van een basiskwaliteit natuur waar vezel- en houtgewassen aan kunnen bijdragen. Ook de andere landschappelijke opgaven worden geïntroduceerd. Tot slot wordt een overzicht van de potentiële gewassen gegeven.

Vervolgens worden alle potentiële gewassen voor dat landschap systematisch in beeld gebracht. Per gewas worden de eigenschappen, groeiplaats, teelt en oogst toegelicht. Ook zijn de opbrengsten gepresenteerd. De economische opbrengst laat, indien bekend, een indicatie van het nettoresultaat zien. Ook worden mogelijke subsidies toegelicht. Onder de maatschappelijke opbrengst wordt de bijdrage aan de verschillende ecologische en maatschappelijke waardes toegelicht. Zo dragen ze bij aan de 5 V’s (Voedsel, Verblijfplaats, Veiligheid, Verbinding, Variatie) en verbeteren ze daarmee de biodiversiteit. Maar ook kunnen al deze gewassen op eigen wijze bijdragen aan het opslaan van koolstof (klimaatmitigatie) en aan het zuiveren of vasthouden van water (klimaatadaptatie). Als laatste wordt een lijst van toepassingen als bouwmateriaal weergegeven.

Resultaat

Het eindproduct is de “handreiking telen voor de bouw” die zowel in bestands- als in kaartvorm gebruikt kan worden tijdens gesprekken tussen verschillende partijen. Provincie, gemeente, organisaties, bedrijven en boeren kunnen zo samen aan tafel zitten en, met behulp van de handreiking, keuzes maken over welke veranderingen er toegepast kunnen worden op het land van de boer. De stap naar het verbouwen van biobased materialen kan zo voor de boer gemakkelijker en overzichtelijker gemaakt worden.

De handreiking ‘telen voor de bouw’ is hieronder te downloaden.