Landschap + Energie

Ontwerpen voor transitie

De overgang van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energie is een van de grootste uitdagingen van de eenentwintigste eeuw. Landschap en energie is een boek over het effect van deze transitie op onze omgeving.

Aanleiding

De verhoudingen tussen mens, omgeving en energie zullen de komende decennia ingrijpend veranderen. Waar onze energiebehoefte nu nog diep onder de grond of ver achter de horizon uit fossiele bronnen bevredigd wordt, zal energieopwekking door toenemend gebruik van hernieuwbare bronnen in de nabije toekomst steeds tastbaarder worden. Om te voorkomen dat onze leefomgeving geheel wordt opgeofferd voor energiewinning, zullen we moeten werken aan een nieuw evenwicht tussen mens, omgeving en energie.

Bij nadere beschouwing blijkt de energietransitie vooral een culturele opgave te zijn die iedereen raakt

De opties en keuzes voor het komende ‘postfossiele landschap’ zijn uitgewerkt in ontwerpvoorbeelden op verschillende schaalniveaus. Energie beweegt zich immers door alle schaal- en abstractieniveaus heen: van mondiale politieke strategieën tot het zonnepaneel op het dak. De uitdagingen die daarbij komen kijken worden uitgebreid belicht in een reeks essays. Uiteindelijk blijkt de transitie van fossielen naar hernieuwbare energiebronnen veel meer dan een technische opgave voor professionals. Bij nadere beschouwing blijkt de energietransitie vooral een culturele opgave te zijn die iedereen raakt.

Aanpak

In een vijftal ontwerpstudies zijn de opties en keuzes voor het ‘postfossiele landschap’ onderzocht: Europa, de steden Rotterdam en Arnhem, de Groenmetropool (voormalige energieregio van de Belgische, Nederlandse en Duitse mijnstreken) en de huidige energieregio Noord-Nederland. We hebben daarbij steeds de huidige en toekomstige energievoorziening in beeld gebracht, ontwerpvoorstellen gedaan voor op hernieuwbare bronnen gebaseerde energiesystemen en de ruimtelijke expressie daarvan uitgebeeld.

Resultaat

Hiermee is voor elk van de regio’s een weliswaar speculatief, maar zeer concreet beeld ontstaan van het energielandschap van morgen. De ontwerpvoorstellen zijn nadrukkelijk geen blauwdruk, maar zijn bedoeld ter confrontatie, inspiratie en uitdaging. Door steeds binnen een in de ruimte en de tijd verschillende context ontwerpvoorstellen te doen laten we vooral ook de pluriformiteit zien waarmee de samenleving het veranderende energiesysteem kan adopteren.

Warmtelozingsverbod

Zo stellen we bijvoorbeeld op een aantal plaatsen voor dat de huidige fossiele energiecentrales - als gevolg van een (in andere landen reeds afgekondigd) verbod op warmtelozing - investeren in een warmtenetwerk waarmee koelwater kan worden ingezet in de gebouwde omgeving, waardoor bij een toekomstige omschakeling naar aardwarmte het kapitaalintensieve ‘loodgieterswerk’ al gerealiseerd is.

Energiekringlopen

Een belangrijk ontwerpopgave is het op de kleine schaal sluitend proberen te krijgen van de energiekringloop. Als een dorp dat zelf in zijn energiebehoefte wil voorzien op een andere manier naar zijn omgeving gaat kijken dan blijkt het de energiestromen in het landschap voor een groot deel zelf te kunnen oogsten. Door herontwerp van grote volumes als schuren en bedrijfspanden ontstaan imposante zonnedaken, die samen met een dorpsmolen de in de atmosfeer aanwezige energie omzetten in bruikbare elektriciteit. Reststromen uit agrarische productie en landschapsbeheer leveren daarnaast warmte op. Zo worden op een door de mens beleefbare schaal kringlopen gesloten en ontstaat een hele reeks van relatief kleinschalige rurale energielandschappen.

Nieuwe betekenis

Het stedelijke energielandschap kent een grotere invloedssfeer. De schaal hiervan doet nog het meest denken aan die van de veenontginningen: indrukwekkende, door energie gedomineerde landschappen die zichtbaar of associatief in relatie staan met de stad. Het is een enorme ontwerp-uitdaging om energie, mens en omgeving opnieuw met elkaar in evenwicht te brengen. Energie wordt daarmee meer dan een nieuwe laag op het landschap en de gebouwde omgeving. Het landschap zelf krijgt als energiebron voor de mensen die er in leven een nieuwe betekenis.

Partners

+ Edgar Doncker Stichting
+ Prins Bernard Cultuurfonds
+ Rijksdienst voor Ondernemend Nederland
+ Gemeente Rotterdam
+ EU INTERREG IVc project MUSIC
+ Gemeente Arnhem
+ Provincie Groningen
+ Provincie Drenthe
+ Stadsregio Parkstad Limburg
+ Städteregion Aachen (D)
+ Stad Genk (B)
+ Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie
+ Ministerie van Infrastructuur en Milieu
+ Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed

INHOUDELIJKE BIJDRAGE

Voormalig medewerker Joppe Veul