Nationaal Perspectief Energie en Ruimte

De opgave

Het gaat om een belangrijke opgave, want we hebben in 2015 op de Klimaatconferentie in Parijs afgesproken dat we onze CO2 uitstoot verminderen met 80-95% in 2050. Nederland verbruikt per jaar ongeveer 3500 PJ (pètajoule) aan energie, die nu nog vooral wordt opgewekt met kolen, olie en gas. Als we ons aan de in Parijs gemaakte afspraken houden, betekent dit dat we aan de vooravond van een grote verbouwing van ons landschap staan.

Besparing

Energie besparen is nog altijd de meest kosten-effectieve én de meest ruimte-effectieve maatregel die we kunnen nemen. De logica dat we – zeker gezien de enorme verliezen die optreden bij het opwekken van energie – eerst moeten besparen en dan pas moeten kijken wat we kunnen opwekken lijkt onweerlegbaar. Maar hoe verhoudt deze besparingsopgave zich ten opzichte van de ruimtelijke opgave? In deze studie voor het Nationaal Perspectief Energie & Ruimte is gekeken naar de ruimtelijke kenmerken van besparing in woningbouw en utiliteitsbouw, de gevolgen voor netwerken en kansen en opgaven in verstedelijking.

Elektriciteit

Elektriciteit kan duurzaam worden opgewekt en is daarmee een snelle weg naar klimaatneutraliteit voor veel maatschappelijke functies. De samenleving zal in hoog tempo elektrificeren. De elektriciteitsvraag zal hierdoor spectaculair stijgen. Een deel van de productie zal worden gebruikt voor ‘Power-to-Gas:’ elektriciteit om te zetten in in hernieuwbare brandstoffen voor zwaar transport en de zware industrie.

Zonne-energie

De nationale zonnekaart laat een verspreid beeld zien. Dit is inherent aan het karakter van zonne-energie, dat uitermate goed decentraal opgewekt kan worden. Zichtbaar zijn de grote infrastructuurlijnen en dammen, de verstedelijkte gebieden en de drijvende zonneparken in de binnenwateren. De Nationale Energielandschappen staan aangegeven als indicatie, dit zijn zoekgebieden die in samenhang met windenergie en warmteopwekking gerealiseerd kunnen worden. Binnen deze gebieden worden de meest kwetsbare landbouwgebieden volledig omgevormd tot zonneparken.

Windenergie

Voor de inpassing van windenergie in Nederland worden drie schaalniveaus van interventie onderscheiden:

• Het internationale windenergie-landschap: dit betreft de zeer grootschalige offshore windparken. Windenergie zal hier de komende decennia een visueel dominant element gaan vormen, zij het op grote afstand van de dagelijkse leefomgeving van mensen.
• Nationale windenergie-landschappen: hier gaat het om grootschalige windparken op land. Ook hier vormt windenergie een dominant landschapselement met wellicht ‘sublieme’ kwaliteiten. Het betreft voornamelijk dunbevolkte, maar vaak druk bezochte gebieden.
• Lokale energie-landschappen: dit zijn relatief kleine windenergie initiatieven vanuit lokale gemeenschappen die een plek vinden in de dagelijkse leefomgeving
  van mensen.

Warmte

De Nederlandse energievraag bestaat voor ongeveer de helft uit de warmtebehoefte van woningen, bedrijven, glastuinbouw en industrie - vrijwel geheel geproduceerd door het verbranden van aardgas. Nu we afscheid nemen van het aardgas, liggen er in principe drie transitiepaden open om onze warmtevoorziening op een klimaat-vriendelijke(re) manier in te vullen:

• Collectieve warmtenetten gevoed door restwarmte en/of diepe geothermie. Deze hebben de laagste uitstootkarakteristieken maar vergen een flinke voorinvestering in het aanboren van aardwarmte en het isoleren van ruimtes.
• Individuele of bloksgewijze voorzieningen met warmte-koudeopslag (WKO) en hybride of elektrische warmtepompen. Deze voorzieningen hebben een redelijke uitstootkarakteristiek maar vergen dure en vergaande isolatiemaatregelen. Een neveneffect van de elektrische warmtepomp is de grote extra elektriciteitsvraag.
• Het gasleidingnet voeden met groen gas, ofwel het nuttig gebruiken van gas dat anders in de atmosfeer terecht zou komen. Groen gas heeft een matige uitstootkarakteristiek. Dit is een simpele oplossing voor (agrarische) gebieden met veel groen gas, waarbij het huidige leidingennet kan blijven liggen. Alleen de brandertjes worden vervangen. Deze optie gaat wel gepaard met het risico van ‘lock-in’ met het systeem van intensieve dierhouderij, dat op zich niet duurzaam is.

Landschap als koolstofbuffer

Ondanks actief beleid om de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen te beperken, blijft deze stijgen. Nog nooit was de CO2-uitstoot zo groot als in 2017. Om de mondiaal overeengekomen klimaatdoelen te halen zullen we naast uitstoot-beperkende maatregelen ook moeten kijken naar mogelijkheden om CO2 in het landschap en in de ondergrond vast te leggen. Met name het vastleggen van CO2 door ontwikkeling van veen- en boslandschappen is kansrijk. Daarnaast kan bodembeheer er ook voor zorgen dat er minder CO2 vrijkomt op de landbouwgronden.

Nationale kaart energietransitie

We hebben alle onderdelen van het narratief samengebracht in een nationale kaart waarop voor de vijf onderzoekssporen de verschillende zoekgebieden tentatief zijn aangegeven. De kaart laat zien dat de ruimtelijke opgave van de energietransitie in onze dichtbevolkte verstedelijkte delta groot is, maar dat het realiseren daarvan goed mogelijk is en dat dit zeker niet tot een onleefbaar land zal leiden. Integendeel, de nieuwe energiehuishouding levert de basis voor een schone, competitieve en welvarende samenleving op.

Download of bestel

Energie & Ruimte - een nationaal perspectief kunt u voor €29,50 excl. verzendkosten bestellen via secretariaat@deltametropool.nl

Of download hier gratis een digitale versie:
Energie & Ruimte - een nationaal perspectief HR
Energie & Ruimte - een nationaal perspectief LR