Maasdal + dijken
Met een nieuw landschappelijk programma voor de Noordelijke Maasvallei dat ruimtelijke kwaliteit met hoogwaterveiligheid combineert, keert de lange traditie van ‘leven met water’ en een veerkrachtige omgang met overstroming weer terug in Limburg.
Veel dijken in de Noordelijke Maasvallei moeten versterkt worden. De huidige overstromingskans van 1:50 zal daarbij teruggebracht worden tot 1:300 of zelfs 1:1.000. Voor het van oudsher grotendeels onbedijkte landschap is dit een grote opgave. Standaard oplossingen zouden afbreuk doen aan de relatie met de rivier.
Daarom is ruimtelijke kwaliteit naast hoogwaterveiligheid doel van het programma voor dit unieke en karakteristieke gebied. H+N+S landschapsarchitecten heeft in opdracht van Waterschap Limburg een Handreiking Ruimtelijke Kwaliteit opgesteld met ondersteunende programma’s van kansen voor de verschillende dijktrajecten.
Een nieuwe typologie voor de dijken biedt houvast in een uniek reliëfrijk landschap
De huidige keringen zijn niet op basis van een ruimtelijk concept aangelegd, maar grotendeels op basis van pragmatische overwegingen tot stand gekomen. De dijken zijn niet samen met het landschap ‘opgegroeid’ en vaak niet goed daarin verankerd. De aankomende dijkversterking biedt de kans om wél een sterk ruimtelijk concept neer te leggen en dijken te realiseren die een logische nieuwe laag vormen in het landschap én hier nieuwe kwaliteiten aan toevoegen. Hiervoor is een dijktypologie ontwikkeld die aansluit op het meest kenmerkende aspect van het Maasdal: het aanwezige reliëf.
H+N+S ontwikkelde een geheel nieuwe typologie van ‘Maasvalleidijken’ en heeft deze toegepast op 13 dijkringen. Samen met de Maasdorpen zijn voor deze dijkringen ‘programma’s van kansen’ opgesteld waarbij de (inpassing van) de dijkversterking gekoppeld is aan integrale ontwikkeling van de dorpsomgeving.
Samen met de Maasdaldijken typologie vormt de gebiedsanalyse de basis voor de Handreiking Ruimtelijke Kwaliteit. De hierin aangereikte visie, inrichtingsprincipes en ambities zullen door Waterschap Limburg gebruikt worden als uitgangspunten voor een voorkeursalternatief voor de dijkverbetering en als toetsingskader voor ruimtelijke kwaliteit.
De rivier de Maas en het door uitslijten ontstane natuurlijke reliëf zijn belangrijke factoren voor het grondgebruik en nederzettingenpatroon in de Maasvallei. Doordat het makkelijk was om bij hoogwater uit te wijken naar hogere gronden, kent dit gebied een traditie van “leven met water”.
Binnen het gebied is een landschappelijke driedeling aanwezig: het brede en ontgonnen, mozaïek-achtige dal van de Grindmaas, het rechte Peelhorstmaasdal met smalle terrassen en het dal met oeverwallen en leesbare terrassen van de Venloslenkmaas.
De ontwikkelde dijktypologie bestaat uit 8 dijktypen. Er is geen hiërarchie tussen de dijktypen en de typen zijn niet uitwisselbaar. Afhankelijk van de situatie zal een bepaald type voor de hand liggen. De typologie geeft aanknopingspunten voor het kiezen van het tracé en profiel.
De dijktypen vormen de basis voor een nieuwe structuur in het gebied en dat biedt ruimte voor het ontwikkelen van nieuwe kwaliteiten voor het landschap. Een multifunctioneel gebruik van de dijk is bijvoorbeeld belangrijk, waarbij nieuwe routes en verblijfsruimten kunnen ontstaan.
Het handhaven van bestaande kwaliteiten vraagt in veel gevallen om alternatieve ingrepen. Een voorbeeld is het behouden van de verbinding tussen historische kernen en de Maas, door bijvoorbeeld te kijken naar niet-permanente oplossingen zoals coupures en tijdelijke keringen.
Per traject is een streefbeeld ontwikkeld, waarin te zien is welk dijktype waar van toepassing is. Met het streefbeeld is vooral gepoogd een helder ruimtelijk concept neer te zetten en om te inspireren. Het kan zeker niet als blauwdruk worden gebruikt, omdat de lokale condities om nadere uitwerking vragen. Een voorbeeld hiervan wordt hieronder gegeven voor het dorp Well.
De ruimtelijke kwaliteitsambities zijn opgesteld voor deelgebieden binnen de trajecten en zullen worden meegegeven aan het vervolgproces. In de afweging over de mogelijke tracés en het voorkeursalternatief zal het uiteindelijke de kunst zijn om de ambities zoveel mogelijk te verzilveren.
Het dijktraject Ooijen-Wanssum wordt in een apart project opgepakt, ook begeleid door H+N+S. De eerste vernieuwde Maasvalleidijken worden als onderdeel van deze gebiedsontwikkeling op dit moment al uitgevoerd.
Voormalig medewerker Inge Kersten
