Drinkwater + Gebiedsontwikkeling
In Arnavutköy (Istanbul) vormt verstedelijking een bedreiging voor beschermde natuurgebieden, die een belangrijke functie hebben in de drinkwatervoorziening. Een verkenning van een alternatief scenario resulteerde in een strategische visie voor het gebied, die een uitweg biedt in het dilemma tussen behoud en groei. Aan de basis van deze visie ligt een systeem waarin verstedelijking en landschap van elkaar afhankelijk zijn om te overleven en waarin een veelheid aan functies een plek kan vinden.
In het jaar 2000 werd de stad Istanbul officieel een ‘megastad’. Tegenwoordig heeft zij een populatie van 13.6 miljoen inwoners. Verwacht wordt dat dit aantal binnen 15 á 20 jaar zal stijgen tot 20 á 22 miljoen inwoners, een toename van ongeveer 10 miljoen. De vraag is of met een dergelijk groeitempo het concept ‘duurzame’ stad mogelijk is en invulling kan worden gegeven. Kan de stad de komende generaties nog steeds een hoogwaardige leefomgeving bieden?
In Arnavutköy, één van de randgemeenten aan de noordelijke zoom van de stad, liggen natuurlijke valleien, meren, bossen en landbouwgebieden dichtbij het stedelijk gebied van Istanbul. De beschermde natuurgebieden, die op dit moment een groot stedelijk gebied van drinkwater voorzien, komen in beeld als optie om het stedelijk tapijt van Istanbul verder uit te rollen.
Uitbreidingsstrategie voor Istanbul waarin verstedelijking, landbouw en natuur hand in hand gaan
De ambitie van Atelier Istanbul was om een nieuwe alliantie op te zoeken tussen de stad en haar hulpbronnen. De kern van de visie is een uitbreidingsstrategie voor Istanbul, waarin verstedelijking, landbouw en natuur hand in hand gaan en elkaar versterken, en niet als gescheiden werelden een plek krijgen. De uitbreiding van Istanbul aan de kant van Arnavutköy kan een inspirerend voorbeeld worden van een duurzaam verstedelijkingsproces.
Dit project was een gezamenlijk initiatief van de gemeente Arnavutköy en de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR) ter gelegenheid van de 5e editie van de biënnale met het thema ‘Making City’. Atelier Istanbul stond model voor een strategische visie en plan van aanpak voor het gebied rond Arnavutköy, die in staat zou zijn de sociale, economische en stedelijke transformatie te integreren in plaats van die te negeren.
Door internationale expertise te combineren met lokale gebiedskennis was het Atelier in staat een visie voor de toekomst te produceren, waarin de schijnbaar onverzoenlijke logica van verstedelijking enerzijds en de bescherming van natuur, water en landbouwgebieden anderzijds wordt overbrugd en de verschillende functies juist in elkaars voordeel kunnen werken.
Het Atelier ontwikkelde een effectieve en operationele strategische visie om stedelijke transformatie van het gebied en de groei van Istanbul te sturen op zo’n manier dat de landbouw weer in staat is bij te dragen aan de duurzaamheid van de stad.
In de strategische visie ligt de nieuwe stad op de kam van het bassin/stroomgebied. Stedelijk afvalwater wordt hergebruikt om landbouw- en natuurgebieden in het stroomgebied te irrigeren en te voeden. Er is sprake van een heldere landschappelijke zonering van stedelijk gebied, landbouwareaal en natuur, elk met hun eigen waterregime en beheer. De aanwezigheid van het productielandschap voorkomt ongecontroleerde groei en beschermt daardoor het stroomgebied. De directe relatie tussen stad en landschap heeft als voordeel dat het stadsleven en de natuur binnen elkaars handbereik liggen. De ontwikkelde strategie kan ook voor andere stroomgebieden rond Istanbul een duurzame stedelijke configuratie betekenen.
De grootste uitdaging is waarschijnlijk hoe een en ander in gang te zetten. Eigenlijk moet de planningspraktijk en de manier waarop de stedelijke ontwikkeling is georganiseerd veranderen om de voorstellen te laten landen.
De traditionele top-down planningspraktijk zou moeten kantelen: de voorstellen vereisen een geïntegreerde benadering waarin lokale en regionale ambities en belangen worden gebundeld.
De coalitie van instituten, ondernemingen en andere betrokkenen, die is opgebouwd rond het ‘research by design’ proces van Atelier Istanbul heeft de fundering gelegd voor een multidisciplinaire aanpak die tot nu toe uniek is in Turkije. Een geïntegreerde planningsstrategie moet korte termijninterventies koppelen aan stap-voor-stap maatregelen die de voorgestelde omgang met ondergrond, (stedelijke) watersystemen, ecologie en het inspelen op klimaatverandering dichterbij brengen. Terwijl de traditionele planning vaak een sectorale en stedelijke focus heeft, kunnen duurzame oplossingen alleen gevonden worden in een geïntegreerde benadering van de stad en het omringende landschap.
Het plan voor Arnavutköy houdt rekening met de principes van het ‘stedelijk metabolisme’. Daarin wordt het stedelijk landschap gezien als een complex, uitgebreid en interactief systeem dat er continu op gericht is te voorzien in de behoeften van haar inwoners. Het richt zich eerder op processen dan op morfologie. Het kijkt naar stromen en hun infrastructuren, zoals lucht- en warmte-uitwisseling, zoetwater, energie, ecologie, voedsel, afval. Deze stromen vormen zijn bepalend voor het dagelijks leven van stedelingen en hun welbevinden. Iedere stroom een eigen infrastructuur: elektriciteitsnet, waterleiding, transportnetwerken, voedsel distributiecentra enzovoort. Met het denken in termen van stromen, optimalisatie en slimme combinaties kunnen de principes van het stedelijk metabolisme de interactie tussen ruimtelijk en milieubeleid stimuleren. Met de genoemde vormen van infrastructuur als cruciaal instrument van stedelijke planning. Het resultaat van het Arnavutköy Istanbul onderzoek laat zien dat een combinatie van drie stromen (zoetwater, voedsel uit precisielandbouw en transport) met hun bijbehorende infrastructuur een belangrijk vormend principe oplevert voor het stedelijke landschap van Istanbul.
