Ingenieurs-landschap + Erfgoed
De Stelling van Amsterdam is een oase van rust in de Amsterdamse metropoolregio, met bijzondere ecologische en cultuurhistorische waarde. De recreatieve potenties ervan wordt ook meer en meer ontdekt. Met het Geniepark wordt een belangrijke schakel aan deze ‘Stiltestelling’ toegevoegd.
Ieder landschap vertelt een verhaal. Bij verdedigingswerken zijn dit veelal verhalen van heldenmoed, of van een tragisch verlies van manschappen. Het verhaal van de Stelling van Amsterdam gaat echter anders: het is een verhaal van verveling, jaren wachten op een strijd die nooit gekomen is. Een verhaal van tot in de perfectie doorontwikkelde militaire ingenieurskunst, bij voltooiing geridiculiseerd door innovatie; de uitvinding van het vliegtuig.
De Geniedijk wordt opgepakt als drager en bindend element van het te ontwikkelen Geniepark, een parkgebied van circa 125 hectare aan weerszijden van de Geniedijk, van spoorlijn tot ringvaart. Het is een park waarin laagdynamische functies als cultuurhistorie, natuur en recreatie de ‘kleur’ bepalen en tegenwicht bieden aan de grote gebiedsdynamiek rondom Schiphol met de ontwikkeling van veel bedrijfsterreinen.
De geniedijk wordt drager van de gebiedsontwikkeling en omgevormd tot een parkgebied van 125 hectare
Het historisch element van de Geniedijk is nu nog zichtbaar als een groen-blauw lint in een open agrarisch landschap. Deze setting gaat echter snel veranderen met grootschalige ontwikkelingen aan zowel de noord- als zuidkant met onder meer Schiphol Logistics Park, ACT en PrimavierA. Deze grootschalige gebiedsdynamiek vraagt om een bijpassend (groen) contrapunt. De Geniedijkzone - als belangrijke schakel in het groenblauwe recreatief en natuurnetwerk van de Haarlemmermeer – moet deze rol vervullen. De Geniedijkzone wordt uitloopgebied voor Hoofddorp en tegelijk imagodrager en centraal groengebied voor de omringende bedrijventerreinen.
Ontwerpen begint met het benoemen van heldere uitgangspunten. Met het door de opdrachtgever opgestelde PvE in de hand is het ontwerpproces gestart. Allereerst is een uitgebreide gebiedsanalyse (omgevingsscan) verricht en hebben diverse gesprekken plaatsgevonden met vertegenwoordigers van de diverse publieke partijen (gemeente, provincie, waterschap), plus het bedrijfsleven (ontwikkelende partijen en bedrijven die in het gebied zetelen) omwonenden en belangengroepen.
Op basis hiervan is door ons een set ontwerpprincipes voor het Geniepark opgesteld. Deze ontwerpprincipes zijn besproken met de opdrachtgever en (op een bewonersavond) met de omwonenden. Daarnaast heeft gezien de historische waarde van de Geniedijk afstemming plaatsgevonden met onder meer de gemeentelijke Monumentencommissie en Stadsherstel Amsterdam n.v. Op basis van deze ontwerpprincipes is vervolgens een eerste schetsontwerp gemaakt.
Het uiteindelijke definitief ontwerp is het resultaat van de doorwerking van het schetsontwerp via een voorlopig ontwerp in een zogenaamd DO dat geschikt is voor realisatie. De gemeente heeft zelf de uitwerking in DO en bestek gedaan en er zijn in deze fase nog wat wijzigingen gedaan. In de uitwerking en verfijning van het aanvankelijke schetsplan tot het definitieve plan zijn de ontwikkelde ontwerpprincipes goeddeels overeind gebleven. Deze passeren hieronder kort de revue. Hiermee laat het plan zich in een notendop uitleggen.
De herkenbaarheid van de Geniedijk als liniedijk, en daarmee als lijnvormig element met karakteristieke knik, staat in het ontwerp voorop. De rijen iepen benadrukken wat de ‘gedekte’ kant van de linie is, met de bomen als wachters in het gelid - zij accentueren ook de doorgaande lijn van de Geniedijk. Het aanzetten van de lineariteit uit zich ook in het herstellen van de dijk, als een scherp gesneden grondlichaam.
In het plan worden de twee verschillende zijdes van de dijk benadrukt. De beveiligde ‘gedekte’ zijde en de open aanvalszijde worden met verschillende landschappelijke middelen behandeld, met het monumentale ensemble van Geniedijk, voor- en achterkanaal, als scherpe grens. Door de verschillende uitwerking herleeft het liniegevoel en krijgt de bezoeker aan de ene zijde van de dijk een heel andere landschappelijke beleving voorgeschoteld dan aan de andere zijde.
Aparte aandacht gaat uit naar de accessen, de kruisende structuren. De logica van verdedigingswerken op bijzondere, strategische punten bij de 'lekken’ in het militair systeem (de accessen) vraagt hierom. Elke acces krijgt in het plan een speciale uitwerking. Bij de A4 is reeds een verbijzondering gerealiseerd, in de vorm van een opvallend vormgegeven fietsbrug. Met name de omgeving van het station vraagt bijzondere aandacht.
De Geniedijk, met het fietspad op de plaats van de oude weg voor het troepentransport, vormt de hartlijn van het lv-systeem. Maar er zijn meer routes. Gezien de context en omvang van het park (bijna 5 kilometer lang), wordt een gevarieerd padensysteem gerealiseerd, voor verschillende gebruiks- en doelgroepen - bij de dijk, maar ook in de parkgebieden aan weerszijden. De paden variëren in karakter van formeel tot informeel.
Vanwege de bijzondere ligging tegen Hoofddorp aan, vlakbij Schiphol, langs snel-, spoor- en waterweg, is vanuit meerdere verschillende perspectieven aan het park ontworpen. Het perspectief van de automobilist (A4) en de vliegtuigpassagier (Schiphol), het perspectief van de voetganger en fietser langs de dijk en het perspectief van de voetganger en fietser vanuit het park zelf vragen om een eigen expressie het ontwerp en om onderlinge afstemming.
Deze 5 ontwerpprincipes zijn in het uiteindelijke ontwerp voor het Geniepark geïntegreerd. Het ruimtelijk concept is de basis voor deze integratie. Het concept gaat uit van vier deelgebieden. De vier deelgebieden zijn van het schetsontwerp tot het uiteindelijke ontwerp steeds te herkennen, met achtereenvolgens de bomenweide, het Geniedijkensemble, het schootsveld en de dansende parkrand.
Voormalig medewerkers Simona Serafino en Astrid Bennink
Het Geniepark wordt in delen gerealiseerd. Het park kan niet in één keer door de verschillende opdrachtgevers worden aangelegd: elke volgende fase is afhankelijk van de beschikbare financiën en het ontwikkeltempo van de opdrachtgevers en omliggende terreinen. Het gehele Geniepark zal naar verwachting rond 2030 gereed zijn.
