Natuur- en recreatiewinst Hollandse Hout middels bosomvorming en ontgronding

Aanleiding

Het Oostvaardersplassengebied heeft zich ontwikkeld tot natuurgebied van internationale allure en is opgenomen in het nieuwe Nationale Park Nieuw Land, waarin de beleving van de nieuwe ‘wildernis’ een centrale plek krijgt. Dit natuurgebied, dat onder de Natura 2000 bescherming valt, is echter niet breed toegankelijk waardoor er een hoge recreatiedruk op de huidige ontvangstlocatie (het bezoekerscentrum van de Oostvaardersplassen) is komen te liggen. In de ‘Ontwikkelingsvisie Poort Lelystad’ is de Hollandse Hout, net buiten het Natura 2000-gebied, bestempeld als locatie waar een groot deel van de bezoekers opgevangen zal worden en waar ook het echte ‘Oostvaardersplassen-gevoel’ te ervaren moet zijn.

'Poort Lelystad is het avontuurlijke startpunt van de Oostvaardersplassen, waar je verrast wordt door de overweldigende natuur en waar je je kunt onderdompelen in de ontstaansgeschiedenis van Flevoland. Hier ontdek je de wildernis’.

Als vervolg op de ontwikkelingsvisie voor Poort Lelystad is H+N+S gevraagd een integraal inrichtingsplan te ontwikkelen voor het bosgebied dat heringericht gaat worden. Hierbij wordt, op basis van het Beheerplan met kap- en verjongingsplannen, ingezet op de ontwikkeling naar een gedifferentieerder bos met meer open ruimtes in combinatie met een toename aan waterrijke structuren. Deze ontwikkeling moet zowel voor ecologie als beleving winst opleveren t.o.v. de huidige bosopstanden. Hierdoor ontstond een bijzondere kans om de ambitie voor de ontwikkeling van een avontuurlijk vaarnetwerk, mede drager te maken voor de herinrichting van de Blauw-Groene Structuur van de Hollandse Hout en daarmee gelijktijdig inhoud te geven aan drie projectdoelen; Streven naar ecologische, recreatieve en landschappelijke verbetering middels de realisatie van een samenhangend vaarnetwerk.

Een aantal specifieke voorzieningen van het recreatieve programma worden ondergebracht in het ‘hart van eilanden’ die ontstaan door de nieuwe waterstructuur. Dit betreft de ontvangstlocatie Poort Lelystad en het natuurkampeerterrein dat ontwikkeld wordt voor het Franse recreatiebedrijf Huttopia. Het ontwerp van de ontvangstlocatie Poort Lelystad wordt uitgewerkt door landschapsarchitecten van de Gemeente Lelystad en Staatsbosbeheer. Na het succes van de reeds uitgevoerde Slenk als ontwerp van H+N+S in 2015 heeft H+N+S de inrichting van de tweede Slenk en het natuurkampeerterrein uitgewerkt tot definitief ontwerp. 

Aanpak

Het planproces verloopt via twee plansporen; het spoor van het integrale inrichtingsplan en het spoor van de deelprojecten (o.a. ontvangstlocatie Poort Lelystad).  Een slimme ondiepe ontgrondingsstrategie vormt de basis voor het ontwerp van de Slenk en is een belangrijke financiële motor voor de uitvoering, waarbij niet-verkoopbare grond met oog op een gesloten grondbalans lokaal is ingezet voor ophoging van het maaiveld. De advisering over het grondwerk is gedaan door van der Wiel. Ook is er een hydrologische modellering uitgevoerd als haalbaarheidsstudie naar de waterkwaliteit die met de ontwikkeling van de Slenk te behalen valt. Deze modellering is uitgevoerd door Witteveen+Bos.

Resultaat

Watersysteem + Oevers

Het ontwerp introduceert een peilscheiding tussen de Slenk en het buitenwater om een flexibel peil tussen -5.40m en -5.70m NAP te realiseren. Dit flexibele peil is gebaseerd op de veronderstelling dat het peil dicht in de buurt komt van het huidige grondwaterverloop waardoor er minder aanvoer van buitenwater nodig zal zijn met het uitzakken van het peil naar -5.70m. Ook ontstaat hierdoor een natuurlijke dynamiek in het watersysteem wat ten goede komt aan de waterkwaliteit en het natuurontwikkelingsprogramma.

Het ontwerp speelt ruimtelijk in op de bosvakken met minder waardevolle bosopstanden aangemerkt voor kap (e.g. populier en fijnspar), huidige open boskamers en de bestaande padenstructuur en open ruimtes daarlangs. Hierdoor kan ten behoeve van de boscompensatie zoveel mogelijk (kwalitatief) bosareaal worden bewaard. Voor een financieel haalbaar plan (met voldoende ruimte voor winning van verkoopbare klei) dat tevens invulling geeft aan natuur- en recreatiedoelstellingen, is een optimaal profiel van de slenk ontwikkeld. Ook is het profiel zo ontworpen dat er zoveel mogelijk van de originele bosrand kan worden bewaard waardoor de volwassen staat van het bos langs de Slenk na het grondwerk intact blijft en direct in functie kan treden met de beoogde belevingswaarde.

Er zijn vier basis-oevertypologien uitgewerkt met verschillende gradaties in steilheid van het talud om de basis te leggen voor de gewenste milieudifferentiatie. Met deze oevers kan zich een slenk met rijke natuurwaarden ontwikkelen maar wordt er ook gestuurd op het gewenste ruimtebeslag van de watergangen en de doorvaarbaarheid. Langs de flauwe oevers zullen zich brede oever- en moerasplantenzones ontwikkelen, overgaand in een zone met ondergedoken waterplanten. Terwijl bij andere oevers juist sprake is van een stijl, afkalvend talud dat zich goed dient voor de realisatie van nauwe 'boskreken' met een minimaal ruimtebeslag maar die het net nog mogelijk maken dat de bootjes die in gebruik van Poort Lelystad en de natuurcamping zullen staan elkaar kunnen passeren. Deze nauwe kreken voegen een spannend en avontuurlijk tintje toe aan het vaarnetwerk doordat het bladerdak van de bomen langs de oevers zich boven het water ontvouwd en als het ware een schaduwrijke tunnel creeert.

Grondbalans

De ontgrondingsstrategie stuurt op de verkoop van het overgrote deel van de grond die vrijkomt bij de vergraving, om als financiële motor voor de uitvoering van het plan te kunnen dienen. Het gaat om dijkenklei en het veen-/kleipakket dat tot zo'n 4m diep in de bodem van de Hollandse Hout zit. De bovenste bodemlaag bestaat uit een laag onverkoopbare roofgrond van zo'n 50cm die lokaal ingezet zal worden om extra reliëf aan te brengen. Hiervoor zijn twee varianten van ophoging uitgewerkt:

• Ontwikkeling van oeverwallen, deze accentueren de randen van De Slenk en voegen een extra dimensie toe aan het recreatieve netwerk;
• Ontwikkeling van kampeervalleien, deze verzorgen een natuurlijke afwatering van het kampeerterrein richting de Slenk en voorzien de open ruimtes op het kampeerterrein van een natuurlijke orientatie richting het water.

Na de ophoging zullen de oeverwallen en de randen van de kampeervalleien opnieuw worden ingeplant om het bosareaal zo veel mogelijk te behouden.

De Slenk wordt niet overal even diep aangelegd en op enkele locaties wordt alleen de bovenste bodemlaag afgegraven om een gevarieerd watermilieu te verwezenlijken van ondiepe geulen met moeras-eilanden tot diepe vaarten en meren. De moeras-eilanden zullen grotendeels dichtgroeien met riet en wilgen, waarmee ook de ontwikkeling van moerasbos wordt bevorderd.

Natuurkampeerterrein

De diversiteit in oevertypologien voorziet in een gevarieerd milieu voor de natuurcamping. Zo is er een breed palet aan verschillende typen 'houten lodges', naar het ontwerp van Huttopia, over de verschillende milieu's verdeeld. Bij het ontwerp van het natuurkampeerterrein staat de bereikbaarheid over water centraal en is het meerendeel van de lodges op de overgang tussen land en water, of zelf op het water, gesitueerd met directe toegang tot het water. De lodges die niet direct aan het water staan zijn op korte loopafstand van het water gesitueerd in een open ruimte tegen de bosrand, met uitkijk op het water. Ook zijn er trekkersplaatsen met gedeelde toiletten gelocaliseerd in de kampeervalleien. Aan de randen van het kampeerterrein langs de Slenk is een bosbuffer, vrij van lodges of voorzieningen, van minimaal 30m aangehouden om een gesloten bosrand langs de voornaamste doorvaarroute intact te houden. Er is bij de situering van de lodges rekening gehouden met de waardevolle bosopstanden (zoals eik en kers) om deze zoveel mogelijk te behouden.

Het routenetwerk van de natuurcamping is zo ontworpen dat de huidige bosopstand maximaal kan worden behouden en een minimale impact heeft op de omgeving en bodem door de toepassing van halfverharding. Het hoofdgebouw (Centre De Vie) is zo gesitueerd dat de natuurkampeerders met de boot kunnen aanleggen bij de steiger van het gebouw en deze direct vanaf het water kunnen betreden. De locatie bestaat uit 2 delen; één met het terras, restaurant en (eet)zaal en het andere met het zwembad. De delen worden gescheiden door een centraal plein dat onder een flauwe helling naar de steiger aan het water afloopt. Andere voorzieningen rond het hoofdgebouw zijn de kanohelling, speelstrand, speelweide en de buitenspa in het bos.

Vervolg

Als vervolg op dit definitief ontwerp zullen de kapwerkzaamheden in de Hollandse Hout beginnen om ruimte in het bos te maken voor de geplande ontgronding. Kort daarna zal ook de ontgronding beginnen om de basis voor de Slenk te leggen. Daarna zal de uitvoering van het natuurkampeerterrein van start gaan met het transport van het materieel, noodzakelijk voor de bouw van de lodges en voorzieningen. Hierbij wordt in de uitvoering gestuurd op het minimaliseren van de impact op de bosomgeving.  

De kap- en herplantingswerkzaamheden worden zo snel mogelijk uitgevoerd om de nieuwe bosranden tot ontwikkeling te laten komen met rijke mantel- en zoomvegetaties. Zo kan er op de korte termijn toegewerkt worden naar de realisatie van de Slenk als avontuurlijk startpunt van de Oostvaardersplassen en het unieke natuurkampeerterrein in de Hollandse Hout.