Ecologische Zone Melksteeg

Aanleiding

Vanwege compensatiemaatregelen in het kader van de Westelijke Ontsluitingsweg en het project Knooppunt Hoevelaken is er ruimte ontstaan voor opschaling van de Melksteeg als robuuste verbindingszone van het bosgebied Birkhoven tot aan de Eem ten westen van Amersfoort. Op gronden die momenteel een agrarische functie hebben wordt 19 ha nieuwe natuur aangelegd, bestaande uit een mix van bospercelen, bloemrijke graslanden en plasdras stroken. Waar welk type natuur wordt ontwikkeld is bepaald op basis van de geohydrologische eigenschappen van de bodem, met de ontwikkeling van hardhoutooibos en bloemrijk grasland op de drogere zand- en kleigronden en zachthoutooibos en plasdras stroken op de nattere klei- en veengronden die veel kwelwater van de Utrechtse Heuvelrug ontvangen. De verbinding loopt van ‘hoog en droog’ naar ‘laag en nat’.

Strategie

Aanvankelijk begon dit project met een opgave voor het ontwikkelen van 3,4 ha nieuwe natuur maar door intensieve afstemming en samenwerking tussen de beide gemeentes, Rijkswaterstaat, waterschap Vallei en Veluwe is de uitwerking daarvan gegroeid van 3,4 naar ruim 19 ha. Daarmee wordt op royale en passende wijze invulling gegeven aan de gewenste ecologische verbinding tussen de Utrechtste Heuvelrug en de Eempolders. Ruimtelijk zien we deze ontwikkeling als een ‘afronding’ van de stadsrand van Amersfoort. Deels is er al de bestaande beplanting van de Melksteeg, maar op een aantal plekken is deze maar dunnetjes. Met name bij de waterzuiveringsinstallatie bij de Eem is daarom gekozen voor een robuust bosblok om het aanzicht vanuit de Eempolders te verbeteren. Een mix van bosblokken, open (nat) bloemrijkgrasland en singels past ruimtelijk in de overgangszone van stuwwal naar polder en sluit aan op de ruimtelijke structuur rondom Coelhorst aan de overzijde van de Eem. Decennia lang stond deze verbinding op de provinciale agenda om te realiseren, maar het lukte steeds niet om invulling te geven aan deze ambitie. Met de compensatieopgave vanuit de Westelijke Ontsluitingsweg is de kans aangegrepen om deze verbinding nu wel te gaan realiseren. Door de voorbeeldfunctie en grote bijdrage aan de bescherming en versterking van de biodiversiteit heeft het project in 2017 de Natuurprijs Groene Kroon ontvangen.

Ter ondersteuning van het ontwerpproces is ecohydrologisch en archeologisch onderzoek uitgevoerd, respectievelijk door Bureau Waardenburg en archeologisch onderzoeksbureau BAAC. De resultaten van het onderzoek zijn naar het ontwerp vertaald om de ecologische en archeologische waarden te behouden, te versterken en beleefbaar te maken en nieuwe kansen te benutten.

Resultaat

Archeologie

De archeologisch waardevolle locaties zijn direct te herleiden aan de hand van het ruimtelijk ontwerp doordat deze locaties vrij zijn gehouden van opgaande vegetatie. Dit is vooral zichtbaar in het meest centrale deel met bosaanplant. De open plek ligt hier als het ware als een gedeeltelijk omrande boskamer tegen het bosvak aan. Deze locatie wordt net als andere waardevolle archeologische locaties licht opgehoogd met zo'n zestig centimeter grond. Hierdoor zijn de archeologische vindplaatsen in de bodem beter beschermd tegen externe invloeden en zijn ze daarnaast beleefbaar door de duidelijke glooiing in het maaiveld. De archeologische vindplaatsen zo te benaderen worden deze in situ bewaard tegelijkertijd beleefbaar gemaakt als open ruimte in het bos.

Ecologie

Het nieuwe natuurgebied in de Melksteeg is ecologisch interessant door de gradiënt van de hoger gelegen, droge, dichtbegroeide zandgronden naar de lagere open polders op natte klei langs de Eem. Door de transformatie van landbouw naar natuur ontstaat een waardevolle natuurverbinding tussen drie natuurgebieden; De Birkhoven op de hoge zandgronden, de Eem in de Eemvallei en het kampenlanschap rond Coelhorst aan de overzijde van de Eem.

Naast de functie als verbindingszone is het gebied zelf ook een nieuw en waardevol natuurgebied. Het wordt een gemengd terrein met bos, bomenrijen, poelen, sloten met brede, natuurvriendelijke oevers en droog en nat bloemrijk grasland. Deze ontwikkelingen zijn zeer aantrekkelijk voor bijvoorbeeld libellen, reeën, vleermuizen, kikkers, padden en dassen die in het gebied voorkomen. Ook wordt de ondergrondse aanvoer van schoon kwelwater vanaf de Utrechtse Heuvelrug door de ontwikkelingen benut voor realisatie van hoogwaardige natte natuur. Door de ontwikkeling van natuurvriendelijke oevers, brede bosranden met mantel- en zoomvegetatie en gerafelde bosranden wordt er extra gestuurd op natuurlijke overgangszones. Hierdoor zal er een grotere diversiteit aan flora en fauna ontstaan.

Recreatief medegebruik

In aanvulling op de reeds bestaande wandelpaden in de Melksteeg wordt een nieuw wandelpad aangelegd om extra wandelmogelijkheden te bieden en de nieuwe natuur beleefbaar te maken. Dit zal vooral een ‘Klompenpad’ zijn met enkele eenvoudige bruggetjes om aan te sluiten op bestaande routes. Met de specifieke terreininrichting wordt ingespeeld op het niet-toegankelijk houden van de ecologisch meest waardevolle delen van het gebied.

Beplantingsplan en aanlegstrategie

Met de aanlegstrategie is ingespeeld op het handhaven van bestaande natuurwaarden en optimaal invulling geven aan potentiële natuurwaarden. Daar horen een uitgekiend beplantingsplan en aanlegstrategie bij. Om dit te bereiken is Buiting Advies bij het proces betrokken. Zo is er gekozen voor een bijzondere manier van aanplant door steeds kleinere vakken met één specifieke soort te realiseren, in plaats van de toepassing van grotere gemengde bosvakken. Hierdoor heeft de aanplant betere omstandigheden om te groeien en ontstaat er een natuurlijk bosmozaïk met veel variatie. Ook wordt er per vak in verschillende dichtheden aangeplant om variaties in de natuurlijke bosfases na te bootsen, i.e. jonge fase, dichte fase, stakenfase, boomfase en aftakelingsfase. De aanleg is opgedeeld in twee fases en zal starten met de aanleg van het bosperceel nabij de Eem in januari 2023. De rest van het plangebied volgt in de loop van 2023.