Water vasthouden en vertragen in het Geuldal

Doel

Na het zomerhoogwater van 2021, waarbij grote delen van het Geuldal zijn overstroomd, is de coalitie van natuurorganisaties ‘Natuurkracht’ opgericht. Deze zet zich in voor het ontwikkelen van natuurlijke maatregelen tegen overstroming, wateroverlast en droogte. Natuurkracht heeft aan H+N+S Landschapsarchitecten gevraagd om ontwerpend onderzoek te doen naar natuurlijke maatregelen die bijdragen aan het vasthouden en vertragen van water in het stroomgebied van de Geul. De impact van de natuurlijke maatregelen op de afstroming van regenwater zijn gemodelleerd door Bureau Stroming. Het laat zich lezen als een handboek ‘Natuurlijk Waterbeheer’. Voor overheden, grondeigenaren, bedrijven, inwoners en ontwerpers beantwoordt het rapport de vraag welke maatregelen waar in het Geuldal kunnen worden toegepast én wat dat oplevert.

In elk van deze zes fases kan het water door de natuur worden vertraagd. Zo komt het water minder snel in het oppervlaktewatersysteem terecht, en wordt het gebied beter bestand gemaakt tegen zowel piekbuien als langdurige droogte in een veranderend klimaat.

Uitwerking

De reis van de regendruppel volgt het landschap van boven naar beneden. Het heeft daarmee betrekking op specifieke delen van het landschap. Allereerst de plateaus en hun randen bovenin het stroomgebied, met daaronder de steile en flauwere hellingen, welke veelal zijn doorsneden door droogdalen. Daarnaast de haarvaten ofwel de koppen van het bekenstelsel met daaronder de boven- en benedenlopen van beken. En tot slot de menselijk artefacten: de verharde wegen en steden. Voor elk van deze landschappelijke zones zijn maatregelen uitgewerkt om het regenwater te vertragen met natuurlijke oplossingen.

Maatregelen op de hellingen

1. Bosontwikkeling langs de plateaurand om de regendruppels te onderscheppen
2. Akkers omzetten naar natuurlijk grasland op steile hellingen om oppervlakkige afstroming af te remmen en infiltratie te bevorderen
3. Ontwikkelen van infiltratiestroken langs akkerranden en productiegraslanden om het oppervlakkig afstromende water op te vangen en weer te laten infiltreren
4. Verwijderen van ondergrondse drainage en extensivering landgebruik om water beter vast te houden in de bodem

Maatregelen in de beekdalen

5. Vergroten van de sponswerking van de bodem door het dempen van bovenstrooms van beken gegraven drainagegeulen en het ontwikkelen van doorstroommoeras
6. Water in smalle bovenstroomse beken vertragen door verondiepen beekbodem, ontwikkelen beverbiotoop, dood hout en hermeanderen
7. Ruimte reserveren in brede, benedenstroomse beekdalen voor meandering en verruwen van overstromingsvlakte waardoor deze beter wordt benut als stromende berging

Maatregelen t.a.v. verharde oppervlakten

8. Water van verharde wegen afleiden en laten infiltreren
9. Water uit holle wegen wegleiden en vertragen
10. De infiltratiecapaciteit in stedelijk gebied vergroten door ontharden en vergroenen

Vervolg

Het ontwerpend onderzoek biedt een toepassingsgerichte set van natuurlijke maatregelen, die zeker een belangrijke rol kunnen spelen in de transitie naar een veerkrachtig landschap, maar deze zullen niet de enige oplossing bieden. Het pleit voor een brede aanpak, waarbij verschillende belanghebbenden zoals perceeleigenaren en boeren betrokken worden. Zo'n integraal proces is essentieel voor duurzame oplossingen met draagkracht. Daarmee is het rapport een uitnodiging om aan de slag te gaan in (nieuwe) natuurgebieden, op landbouwgrond en in stedelijke gebieden.